Sint-Trudokerk Peer

Geschiedenis van de beiaard

1988-1992: idee wordt realiteit

Beiaardcomité

Het verhaal van de Peerse beiaard begint op 30 december 1988 met de oprichting van het Beiaardcomité ten huize van Hubert Hendrix. Ook Jaak Buntinx, Erik Vandevoort en Jan Wellens zijn als stichtende leden van deze feitelijke vereniging aanwezig op de vergadering. De doelstelling is om, in samenwerking met het Stadsbestuur en de parochie, een beiaard in de toren van de Sint-Trudokerk te installeren.
Het opnieuw verlenen van de titel ‘Stad’ aan Peer op 19 juli 1985 brengt volgens de initiatiefnemers van het Beiaardcomité verplichtingen met zich mee: op basis van de spreekwoorden ‘noblesse oblige’ en ‘kunst adelt’ beantwoordt de installatie van een beiaard aan deze verplichtingen. Een uitgebreide kosten-batenanalyse, geïnspireerd door het boek ‘Economische analyse van het verschijnsel Beiaard’ van de hand van Luc Rombouts, wordt besloten als volgt: ‘meer dan andere cultuurgoederen is de beiaard een collectief goed en een uiterst belangrijk element in de opbouw van een ecologisch verantwoord akoestisch milieu in het kader van de stadsherwaardering’.

Prijsoffertes

Reeds op 7 januari 1989 wordt een bezoek aan de kerktoren georganiseerd om de mogelijke locatie van de beiaard te onderzoeken. Aan dit bezoek nemen de leden van het Beiaardcomité en afgevaardigden van de firma Clock-o-Matic uit Herent deel. Een bezoek aan de kerktoren met klokkengieters van de Koninklijke Klokkengieterij Petit & Fritsen uit Aarle-Rixtel (Nederland) vindt plaats op 21 januari 1989. Begin maart 1989 wordt beiaardier Noël Reynders uit Sint-Truiden als adviseur aangesteld en komen de eerste informatieve prijsoffertes van Clock-o-Matic en Petit & Fritsen tot stand. In mei wordt eveneens een prijsofferte bij klokkengieterij Eijsbouts uit Asten aangevraagd.

Sponsoring

De vzw ‘De Beiaard’ wordt gesticht op 14 november 1989, met als voorzitter Jaak Buntinx, als ondervoorzitter Erik Vandevoort, als secretaris en afgevaardigd beheerder Hubert Hendrikx en als penningmeester Carl Deelkens. Het logo van de vereniging is van de hand van Bernard Keunen uit Hechtel-Eksel. Aangezien de vzw zelf 3 miljoen frank / 75.000 euro (dit is de helft van het voorziene budget van 6 miljoen frank / 150.000 euro, de andere helft wordt betoelaagd door het Stadsbestuur van Peer) bijeen dient te brengen, worden talrijke evenementen georganiseerd, huisbezoeken afgelegd en brieven naar bedrijven in en om Peer verstuurd om sponsorgelden te verkrijgen. De giften stromen gestaag toe en in november 1991 is het benodigde geld voor de installatie van de beiaard ingezameld. De streefdatum om de vieroctaafs beiaard in E (een zogenaamde ‘halfzware beiaard’) met 51 klokken in te huldigen wordt geprikt op de Torenfeesten van 10 mei 1992, het jaar van ‘Peer 625 jaar Stad’.

Op 15 oktober 1990 komt een overeenkomst tot stand tussen het Stadsbestuur van Peer, de Stichting Monumenten- en Landschapszorg te Brussel en de vzw ‘De Beiaard’, het Beiaardcomité. De Stichting zal als bouwheer van het project een beiaard installeren in de toren van de Peerse Sint-Trudokerk op basis van het bestek door ontwerper Noël Reynders.

Studies en adviezen wijzen uit dat van de reeds aanwezige drie luidklokken er één niet geschikt is om opgenomen te worden in de beiaard: de 1500 kg wegende Mariaklok, die in 1641 werd gegoten en het risico zou lopen om te barsten. Bovendien blijkt het onmogelijk om de onzuivere toonklank van deze historisch belangrijke klok nog te corrigeren. Deze klok zou tijdelijk uit de toren verwijderd worden en jarenlang een voorlopige plaats in het kerkschip krijgen.

1992: de beiaard hangt in de toren

Tentoonstelling

In de loop van 1991 besluit het Beiaardcomité om in te gaan op de offerte van de Koninklijke Klokkengieterij Petit & Fritsen. Op zes maanden tijd worden 49 nieuwe klokken gegoten en twee bestaande luidklokken uit 1952 herstemd. Van de in totaal 51 klokken in de beiaard fungeren de vijf zwaarste eveneens als luidklok. In het automatisch spel worden 39 klokken opgenomen. Het gieten van de drie grootste nieuwe klokken vindt plaats op 13 februari 1992. Enkele dagen later starten de werken in de kerktoren. De monumentale eikenhouten klokkenstoel blijft behouden. Op 10 april arriveren alle klokken, met een gezamenlijk gewicht van 7985 kg, in Peer.
Alvorens in de toren te worden opgehangen en in de klokkenstoel gemonteerd, worden de nieuwe klokken op 11 en 12 april 1992 tentoongesteld in Cultureel Centrum ’t Poorthuis en gewijd door deken Jan Kwanten. Ook de beiaardcabine, vervaardigd door Paul Smeets, en het beiaardklavier (Europese standaard) zijn te bezichtigen. Vanaf 13 april worden alle onderdelen van de beiaard met een kraan doorheen een opengemaakt galmgat in de kerktoren gehesen.

Postafstempeling

Op 10 mei 1992 wordt de beiaard plechtig ingehuldigd en officieel overgedragen aan de Stad Peer ter gelegenheid van de jaarlijks weerkerende Torenfeesten. Om 15.00 uur speelt Noël Reynders het instrument in, ’s avonds verzorgt Geert D’hollander, beiaardier van Antwerpen, Lier en Sint-Niklaas, het slotconcert van deze bijzondere dag. De Peerse Postzegelkring ‘De Toren’ bewerkstelligt een bijzondere dagafstempeling door De Post.

Moederuurwerk

Ter vervanging van het oude torenuurwerk koopt de parochie een computergestuurd moederuurwerk aan dat in de sacristie van de kerk wordt geïnstalleerd. Dit moederuurwerk staat ten dienste van het automatisch spel van de beiaard en bedient eveneens de luidklokken.

De feitelijke vereniging ‘Vrienden van de Beiaard’ wordt op 26 mei 1992 gesticht. Deze vereniging heeft als taken de werking van de beiaard te garanderen en haar leden zoveel mogelijk in kennis te stellen en te laten genieten van heel het beiaardgebeuren in Peer.

1993-1997: omkadering van de beiaard

Stadsbeiaardier

Een oefenklavier, vervaardigd door Jan Wellens, wordt ingehuldigd op 12 maart 1993. Het eerste Beiaardfeest vindt plaats onder de kerktoren op zaterdagavond 28 augustus 1993. Nog in 1993 wordt Erik Vandevoort officieel benoemd tot Peerse stadsbeiaardier. In 1996 behaalt hij na vier jaar studie het einddiploma van beiaardier aan de Koninklijke Beiaardschool ‘Jef Denyn’ te Mechelen.

Torenrestauratie

In 1995 worden restauratiewerken aan de kerktoren opgestart. Het Beiaardcomité ziet er nauwlettend op toe dat beschadigingen aan de beiaard vermeden worden.

Cd-opname

Op 10 april 1996 neemt Koen Van Assche een cd op met ‘Le Quattro Stagioni’ (ook bekend als ‘De Vier Jaargetijden’) van de Italiaanse barokcomponist Antonio Vivaldi.

Torenmuseum

In 1997 worden concrete plannen gesmeed omtrent de oude Mariaklok uit 1641, die niet werd opgenomen in de beiaard, uit de toren werd gehaald en sindsdien tentoongesteld wordt in het kerkschip. De Dienst Monumenten en Landschappen van de Vlaamse Gemeenschap staat negatief tegenover het voorstel om deze klok buiten de toren te plaatsen in een speciaal daarvoor op te richten open constructie. Het Beiaardcomité suggereert daarom een andere optie: de authentieke eikenhouten klokkenstoel, die in de weg staat voor de voorziene uitbreiding van de beiaard, verhuizen naar een lagere (de tweede) verdieping van de kerktoren en de Mariaklok opnieuw daarin hangen. Dit plan wordt uitgevoerd, zodat de Mariaklok, luidbaar via een zeel, en de klokkenstoel herenigd zijn.
Met de financiële hulp van het Stadsbestuur van Peer wordt het oude torenuurwerk uit 1875 gerestaureerd. Dit torenuurwerk is, samen met andere niet langer in dienst zijnde exemplaren uit de kerkdorpen Kleine-Brogel, Linde en Wijchmaal, op de tweede verdieping van de kerktoren geplaatst in het kader van het ‘Torenmuseum’

1997-1999: Uitbreiding en Amerikaans klavier

Vijf octaven

Het ideaal van het Beiaardcomité was reeds van bij de aanvang van het project de installatie van een zogenaamde ‘zware beiaard’ in C en met een omvang van vijf octaven. De voordelen hiervan zijn o.m. een warmere en meer sonore klank van de beiaard, de mogelijkheid om met andere muziekinstrumenten samen te spelen en een betere verhouding tussen het klokkengelui en de monumentaliteit van de kerktoren. Deze leent zich immers als geen ander tot de edele klank van zware basklokken. Toondichter Armand Preud’homme, geboren aan de voet van de kerktoren, bezong in zijn liederen zo vaak de ‘bronzen klokkengezangen, zwaar van rouw, hel van vreugd’, met in gedachten dit immense gebouw uit zijn geboortestad. Met het oog op de Mariale Feesten van 1997 wordt de uitbreiding van de beiaard vanaf 1995 concreet aangepakt.

Mater Dolorosa

De Koninklijke Klokkengieterij Petit & Fritsen wordt uitgekozen om 5 zware klokken en 8 discantklokjes te realiseren. De zwaarste klok, ‘Mater Dolorosa’ (3075 kg, toon Bes), wordt gegoten op 21 november 1997 en gewijd tijdens de eucharistieviering van zaterdag 31 januari 1998. Deze luid- en beiaardklok, een blijvende herinnering aan de 25-jaarlijkse Mariale Feesten van 1997, is dan de grootste in Limburg (omtrek van 5,20 m en diameter van 1,70 m) en produceert dus ook de laagste klokkentoon die op dat moment in de provincie te horen is.

Uitbreiding

In 1998 maakt het Beiaardcomité werk van de financiering van de andere nieuwe klokken en hun toebehoren ten bedrage van ruim 6 miljoen frank / 150.000 euro. Hiertoe worden opnieuw bedrijven en particulieren in Peer en wijde omgeving aangeschreven. Het Stadsbestuur voorziet een krediet van 3 miljoen frank / 75.000 euro in de begroting van 1998. Ook de kerkfabriek, de parochie en het Genootschap van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën dragen hun steentje bij.
De 13 nieuwe klokken, met een totaal gewicht van 9.250 kg, worden tentoongesteld in Cultureel Centrum ’t Poorthuis tijdens het paasweekend van 1999. Op 15 mei 1999 speelt stadsbeiaardier Erik Vandevoort de uitgebreide beiaard, 64 klokken rijk en 17.235 kg zwaar, plechtig in. De Peerse beiaard is op dat ogenblik de beiaard met de grootste tessituur in België en heeft een lage Cis klok in de bas. De zwaarste klokken Si mol, Do, Re, Mi mol, Fa en Sol doen dienst als luidklok; de 2 klokken uit 1952 verliezen hun luidfunctie en zijn enkel nog in gebruik als beiaardklok.

Amerikaanse standaard

Het nieuwe vijf-octaafs beiaardklavier is een zogenaamd Amerikaans klavier, uniek in België. De belangrijkste verschillen ten opzichte van de Europese standaard zijn de ruimere afstanden tussen de stokken en de pedaaltoetsen, de grotere afstand tussen de manuaaltoetsen onderling, de langere hefboom van de toetsen en de horizontale ligging van het pedaal ten opzichte van het manuaal. De beslissing wordt gemotiveerd door de ergonomie van dit type klavier: nl. met een rechte rug achter het klavier kunnen zitten en de langere hefboomwerking die speeltechnisch voordeel biedt op het extreem boventoonrijke en dynamisch zeer gevoelige klokkentype van Petit & Fritsen. De dynamiek is beter beheersbaar met een langere hefboom. Tevens wordt er een nieuwe beiaardautomaat geïnstalleerd, eveneens van de hand van de firma Petit & Fritsen.

2000-…: de toekomst is verzekerd

Jubileum

Op 15 juli 2001 vindt de viering van het tienjarig jubileum van de beiaard plaats.

Oefenklavier

Voor didactische doeleinden koopt het Beiaardcomité op 31 januari 2002 bij Clock-o-Matic, inmiddels gevestigd in Holsbeek, een vijfoctaafs oefenklavier (Amerikaanse standaard) aan. Eerder hadden Jan Wellens en Erik Vandevoort elk zelf een oefenklavier (vieroctaafs en Europese standaard) gebouwd, maar deze instrumenten zijn te verschillend van het nieuwe beiaardklavier (vijfoctaafs en Amerikaanse standaard) in de kerktoren.

Beiaardklas

Enkele maanden later, op 30 mei 2002, volgt de oprichting van de beiaardklas in Peer als afdeling van de Koninklijke Beiaardschool ‘Jef Denyn’ te Mechelen. Tijdens het eerste schooljaar, 2002-2003, geeft Erik Vandevoort les aan vier leerlingen op het oefenklavier, dat eind 2003 geplaatst wordt in een ruimte in het geboortehuis van Armand Preud’homme, dat tevens onderdak biedt aan een museum gewijd aan de toondichter en aan het heemkundig museum ‘Dulle Griet’.

Samenspel

Vanaf 2007, het zestiende beiaardseizoen, krijgen de wekelijkse zomerconcerten een nieuwe dimensie. Naast soloconcerten door de stadsbeiaardier of een gastbeiaardier wordt op regelmatige basis samenspel van de beiaard met andere instrumenten (piano, keyboard, klarinet, gitaar, dwarsfluit, viool, cello, zang, enz.) georganiseerd. Hiermee draagt Peer een belangrijk steentje bij tot de promotie van de “Beiaard Plus”-concerten.

Eveneens wordt de vergrote beiaardcabine uitgerust met de nodige apparatuur (microfoons, camera’s, video- en audio mengpaneel) om de concerten op te nemen (klank en beeld) en uit te zenden op een of meerdere schermen op de begane grond.

Luisterplaats

De luisterplaats, tot dan ingericht op de binnenkoer van het postkantoor, verhuist naar een niet langer voor horeca bestemd terras van taverne ’t Torenhuis aan de Noordervest. Voor ieder concert wordt op die plaats een videoscherm geïnstalleerd zodat men er niet alleen optimaal de beiaard (eventueel in combinatie met andere instrumenten) kan beluisteren, maar eveneens de gebeurtenissen in de beiaardcabine, 35 meter hoger, kan aanschouwen.

Beiaardcomité

Tijdens een feestelijke samenkomst op 16 oktober 2009 in het Parochiecentrum van Peer werden Jaak Buntinx, afscheidnemend voorzitter van het Beiaardcomité, en Hubert Hendrix, afscheidnemend secretaris, gehuldigd. Schepen van Cultuur Steven Matheï benadrukte in zijn toespraak de pioniersrol die beiden vervulden in de realisatie van de beiaard in Peer. Na meer dan 20 jaar van onbaatzuchtige inzet beslisten Jaak en Hubert om een wissel door te voeren in het bestuur. Beiden blijven adviserend aanwezig bij de samenkomsten van het Beiaardcomité, dat voortaan onder het voorzitterschap van Marc Desair zal vergaderen. Lucie Weltens neemt de taak van secretaris voor haar rekening en Paul Vossen is schatbewaarder.

Een technische ploeg o.l.v. de beiaardier zorgt voor de visualisatie en de digitale opnames van de concerten. Erik Vandevoort kan hiervoor rekenen op Coen Decraene, Geert Deroo, Alexander Dreesen, Peter Pholien, Paul Vanderstukken en Wouter Vandevoort. Rob Ramakers verzorgt de website.

Klokken in Peer

Vroegere klokken

In het boek “Geschiedenis van Peer” van J. Stinissen vinden we volgende gegevens over de torenklokken van Peer. In 1596 was er sprake van “de nieuwe klok” die herhangen werd door Reyner van Brogel. Vermoedelijk was dit de tiendenklok. Een nieuwe klok werd gedoopt in 1606, dit was de noenclock of angelusklok. In 1612 werd een nieuwe grote klok opgehangen, deze klok werd “de beede clock” genoemd. Ze had een diameter van 5,5 voet, een hoogte van 6 voet en een gewicht van 6000 à 7000 pond. Ze werd vernield in 1663.

De Mariaklok uit 1641

In 1641 werd de vermaarde Mariaklok gegoten. Deze klok, de vijfde die in de toren kwam te hangen, draagt als tekst:
“S. MARIA VOCOR LAUDO DEUM VERUM VOCO PLEBUM CONGREGO CLERUM DEFUNCTOS PLORO FUGO PESTEM FESTA DECORO – RENE MILOT, ANTOINE REGNAULT, JEAN BROCHARD M’ONT FAICT A PEER ANNO 1641”.

In vertaling: “Mijn naam is Maria, ik loof de ware God, ik roep het volk op, ik verzamel de clerus, ik beween de overledenen, ik verjaag de pest, ik luister feesten op. In 1641 hebben René Milot, Antoine Regnault en Jean Brochard mij gemaakt te Peer.” De Mariaklok bevat enkele belangrijke ornamenten: een medaillon met de Heilige Maagd; een monogram met de letters I.H.S.; een calvarie gevormd door strookjes borduurwerk; een aantal salieblaadjes werden op de klok gelegd en vervulden bezwerende functie tegen de pest.

Klokken komen, klokken gaan

Eén van de twee oudste klokken, waarschijnlijk de angelusklok, werd in 1770 hergoten. Vanwege de Franse Revolutie werden in 1799 vier van de vijf klokken in de toren opgevorderd. Enkel de uurklok mocht blijven hangen. De bevolking van Peer verkoos echter de Mariaklok uit 1641 te behouden. Twee van de vijf klokken, waaronder de uurklok, werden zeker meegenomen door de Franse bezetter; het lot van de twee andere klokken is onbekend.

In 1819 goot Andreas van den Gheyn uit Leuven twee nieuwe klokken voor Peer, de Sint-Trudoklok en de Sint-Lambertusklok. De Sint-Trudoklok woog 900 kg en had als opschrift:
“FUDIT LOVANII ANDREAS VAN DEN GHEYN ME FECIT 1819 PATRONUS S TRUDO, CONF. PATRINI J.B. VAN DE CRUYS ET M.E. LOOS PEERENSIUM PASTOR P.L. WILSENS ANNO 1819”.

De Sint-Lambertusklok woog 600 kg en had als opschrift:
“FUDIT LOVANII ANDREAS VAN DEN GHEYN ME FECIT 1819 PATRONUS S LAMBERTUS M. PATRINI: J: JANS M.D. ET M:C: MEURS CONIUGES ANNO 1819”.

In 1943 werden deze twee klokken weggehaald door de Duitse bezetter. De Mariaklok uit 1641 bleef hangen.

De nog in de toren aanwezige klokken

In 1952 goot de firma Petit & Fritsen uit Aarle-Rixtel (Nederland) twee nieuwe klokken ter vervanging van de in 1943 weggehaalde exemplaren: de Sint-Trudoklok (1160 kg) en de angelusklok (800 kg).

Deze klokken werden in 1992 geïntegreerd in de beiaard. Hun opschriften zijn terug te vinden in het overzicht van alle beiaardklokken.

 

Tekst: Rob Ramakers

Geplaatst in Torens.