Belfort Diksmuide

De beiaard hangt in de belforttoren van het stadhuis dat in 1923 heropgebouwd werd in een mengsel van neo-gotiek en neo-renaissance. Het is een vierkante, bakstenen toren bekroond door een opengewerkte lantaarn met bolspits. Het bovenste register is geflankeerd door achtkantige hoektorentjes met waterspuwers. Het belfort behoort sinds 1999 tot het UNESCO-Werelderfgoed. Het eerste schepenhuis op dezelfde plaats dateert van 1428 en werd in 1567 vervangen door een groter. In 1875 werd het grootste gedeelte gesloopt en vervangen door een neo-hooggotisch stadhuis van architect Louis Delacenserie, dat op zijn beurt getroffen werd door Duitse obussen tijdens WO I, waarna het huidige stadhuis gebouwd werd.

In 1408 bezat Diksmuide een uurklok met een mechanisme in de Sint-Nicolaaskerk. In 1444 werd een uurwerk aan de buitenzijde van de kerk gehangen. Wanneer de eerste voorslag werd opgehangen, is niet bekend. Ook waren er klepbeelden of jacquemarts aanwezig, genoemd de Zot en de Zottin. In 1462 werd een klok gegoten genaamd Kerstinneklok.

In 1531 werden de ‘cloxkens van thorloge’ naar Brugge gevoerd om te worden hergoten. Ook het horloge werd naar Ieper gezonden om te worden hersteld. In het zelfde jaar werd Jooris de Hoosche betaald “van te snijden een man die t’horloge slaet ende thoofte van eene vrouwe staende an de wijsere.” De vier voorslagklokjes die te Brugge hergoten waren, voldeden niet en werden in 1532 hergoten door een klokkengieter van Mechelen, waarschijnlijk Peter of Medart Waghevens.

In 1556 en 1563 moest telkens een gebroken hand van de Zot worden hersteld. In 1564 was er een grondige restauratie van het gehele uurwerk en de jacquemarts. Waarschijnlijk bleven ze slechts in gebruik tot 1569, toen de vier ‘apeelen’ afgekoppeld werden om bij de rest van de klokken binnen in de toren te worden gehangen.

In 1560-61 goot Simoen Hudebaert uit Bergen (Mons) vier luidklokken, twee grote van 3726 pond oud klokkenspijs en later twee kleine van 697 pond nieuw klokkenspijs. Men ging ook rond in de stad om bijdragen en metalen in te zamelen.

In 1563-64 kreeg Sarels de Vette, klokkengieter, de opdracht om de klok Nicolaeus te solderen en te herstellen. Dat volstond niet, want een jaar later hergoot de Vette deze grootste klok. In 1565-66 werd er weer een omhaling gedaan voor de hergieting van twee andere luidklokken genaamd “Kerstinne” en “Anthone”. Zo werden drie van de vier klokken van Hudebaert ter plaatse hergoten door Sarels de Vette. In 1568-69 werd de grote klok nogmaals hergoten, deze keer door Ian Huerdebert (Huughebeert), die voor het maken van de vorm volgende ingrediënten nodig had: “roet, eyers, haer, cooper draet, coorden ende houpen”.

In 1594 kwam een – niet nader genoemde – klokkengieter van Rijssel om twee (luid)klokken te hergieten.

In 1568 waren er dertien klokken en werd een nieuw klavier, trommel-speelwerk en beiaardcabine gemaakt. Heynderiick Claren werd betaald voor “tleveren ende dtrayen van dertien clavier stocken”; de beiaardier van Duinkerke, die nog “clocluder” wordt genoemd, werd betaald “over stellen ende tmaken van de nieuwe clavieren van de clocken” en Willem Gheraet werkte vijf dagen op de toren “omme te maken de nieuwe claviere ende thuusekin daer den clocluder inne ziidt”.

Een jaar later werden de vier ‘apeelen’ die door de jacquemarts werden aangeslaan (zie boven) bij de andere klokken van de beiaard gehangen. In 1594-95 kreeg Hubrecht Huwyn uit Sint-Omer de opdracht om van twee oude klokjes en 183 pond ander ijzerwerk drie ‘apeelen’ te gieten. In 1599-1600 werden zes klokjes van de beiaard naar Marcx Le Serre in Doornik verscheept naar Ieper om hergoten te worden. In Ieper is er nog sprake over slechts vijf klokjes, met een totaal gewicht van 1.016 Ieperse pond. De vijf hergoten klokjes wogen echter 270 pond meer, nl. 1188 Ieperse pond, zodat het verschil werd terugbetaald aan Le Serre.

Diksmuide werd gedurende de hele 17de eeuw en de eerste helft van de 18de eeuw geconfronteerd met aanrukkende legers, veldslagen, plunderingen, verwisseling van strijdmachten, etc. De stad werd hierdoor uitgemolken, en het is dan ook verwonderlijk dat er desondanks toch geld was voor beiaard en torenuurwerk.

In 1616 werden er klokken hergoten door enkele klokkengieters onder leiding van Joseph Michelin (Merghelin). Het gaat om zo’n 1000 pond klokkenspijs. In 1647 werd Diksmuide door de Fransen ingenomen en werden alle klokken opgeëist. Ze werden teruggekocht tegen 1600 £. In 1668 brandde de toren af en werd de beiaard verwoest. In 1671 werd Joannes Lefever uit Antwerpen ontboden voor het hergieten van de gebroken (luid)klokken.

In 1672-73 werd Jacques Sagon betaald voor het gieten van 23 nieuwe beiaardklokken met een totaal gewicht van 19.000 pond. Pater Philippe Wyckaert uit Gent kwam de klokken keuren en de trommel versteken. Pas in 1674-75 werd Peter De Ruysschere betaald voor het maken van een stal waar de klokken moesten gegoten worden, en voor arbeid bij het uithalen van de klokken. Het gaat hier wellicht om een achterstallige betaling.

In 1676-77 kwam Nicolays Van Roye, horlogemaker uit Gent, instructies geven om een nieuw horloge te maken. Pieter Van Borre werd betaald om 160 pond ijzerdraad te halen in Rijssel voor het automatisch spel. De trommel met hamers en ander toebehoren, goed voor een gewicht van 5600 pond, werden vanuit Brussel getransporteerd. Opnieuw kwam Pater Wyckaert uit Gent om de nieuwe trommel te inspecteren en te versteken.

In juli 1695 werd de stad belegerd en werden de klokken opgeëist, maar de stad kon een akkoord bereiken met de generaal van de artillerie om de klokken af te kopen. Een bombardement in 1696 reduceerde het kerkgestoelte tot ruïne en bedolf het orgel helemaal onder gruis, maar de toren bleef gespaard.

In 1698-99 werd een akkoord gemaakt met klokkengieter Jan Baptiste Seiguier (Seigneur, Seignier) voor het gieten van een nieuwe stadsklok. Er werd in totaal 938 pond klokkenspijs verzameld. Volgende zaken worden aangehaald: rode steen en aarde voor het maken van de vorm, drie kleine wapens ter versiering van de klok, hout om te stoken, en gewichten om de klok te wegen.

Op 5 februari 1699 werd besloten om de grote klok en de kleine klokjes van het klokkenspel te hergieten. Enkel de drie (op één na) grootste klokken van Sagen bleven bewaard. Opnieuw werd Jan Baptiste Seigneur (Seiguier) aangesproken. Buiten de te hergieten klokken, die men in stukken sloeg, werd er voor zo’n 1400 pond extra metaal, koper, tin en klokkenspijs aangekocht. Vermoedelijk werd de beiaard uitgebreid, misschien wel tot 30 klokken zoals in die periode gebruikelijk was. De klokken werden ter plaatse door Seigneur gegoten. Er wordt melding gemaakt van volgende benodigdheden: manden om de klokkenspijs op te halen en weg te voeren, gereedschap om de klokken te breken, leem uit Eessen voor de vormen, en 2000 dakpannen voor de klokkenstal. Ook het stadshorloge werd grondig nagekeken door Jan Dedieu.

In 1713-14 werden er opnieuw enkele grote klokken hergoten, waarschijnlijk de grote en de O.L.Vrouwklok, door een niet nader genoemde klokkengieter.

In 1721 teisterde een zware storm toren en beiaard, waarbij de haan en het kruis afbraken, de grote klok barstte, en de torenspits, het stadshorloge en het klokkenspel grote schade opliepen. Gedurende twee jaar heerste er grote bedrijvigheid om de nodige klokken te hergieten. Uit Ieper werd 697 pond rood koper en tin gebracht, daarnaast nog 98 pond Engels tin. Opnieuw gingen werklieden, timmerlui, metsers en smeden aan de slag om in augustus 1721 de klok te kunnen gieten. Aarde werd aangebracht en de stadsklok werd in stukken geslagen. De opdracht ging naar Antoine Bernard uit Lotharingen, die ook enkele beiaardklokjes hergoot. Gewoontegetrouw werd er bij de pas gegoten klokken gewaakt, zodat ze niet gestolen werden. Verder werden de nodige hamers gesmeed voor de beiaard en werd deze opnieuw opgehangen, de torenspits werd hersteld, wijzerplaten werden aangebracht en verguld, stukken vervangen in het stadshorloge en het automatisch spel, etc. De totale schade aan toren, uurwerk en beiaard bedroeg bijna 4000 £.

In 1722 werd er weer 1600 pond klokkenspijs uit Ieper aangekocht, en daar kwam nog zo’n 500 pond Engels tin en muntstukken bij. Werden in 1721 enkel kleine klokken hergoten, en was pas in 1722 de grote klok aan de beurt? Of was de grote klok gebarsten, werd de beiaard uitgebreid? Feit is dat de grote klok de geschiedenis inging met het jaartal 1722, en dat zowel in 1721 als 1722 meerdere klokken hergoten werden. Aan Antoine Bernard werd in 1723-24 nog 504 £ betaald voor hetgeen hem nog restte in de hergieting van de gebarsten klok. De grote klok werd gedurende 19 dagen een half uur dagelijks geluid, om te zien of ze (deze keer?) sterk genoeg was. Kanunnik Drubbel uit Torhout werd overgebracht om de beiaard te keuren.

Joannes Dedeckere verstak in 1723-24 de trommel en deed enkele herstellingen aan het horloge. Een jaar later werd Joannes Basenrieu (Baguenrieux), beiaardier van Brugge, ontboden om gedurende vier dagen de uurslag en de beiaard te repareren.

In 1731 werd de O.L.Vrouwklok hergoten. In 1761-62 werd er een beiaardwedstrijd gehouden om een nieuwe beiaardier te benoemen.De kandidaten waren vermoedelijk Valerianus Dezitter en Anthone Lorret, vermits ze beiden vermeld worden dat jaar als beiaardspeler. Enkele beiaardklokken werden hergoten door Guilmain (Guillemin).

In 1764/65 leverde Pieter Dedeckere, stadshorlogemaker, driehonderd nieuwe noten voor het automatisch spel. Anthone Loret was beiaardier op dat moment en dus winnaar van de beiaardwedstrijd.

Tijdens de Franse periode bleef de beiaard doorspelen. Op 22 februari 1853 liep de kerktoren door blikseminslag zware schade op. Er werd besloten om de beiaard (ophanging van de klokken en torenuurwerk) te laten herstellen. De opdracht was voor een zekere Bouvrerie uit Brugge die liet weten dat het eveneens nodig was om verschillende klokjes opnieuw te laten gieten (1853). Was de gieter De Vuyst waarvan één klokje bewaard is uit 1853 (zie curiosa)? In de tweede helft van de 18de eeuw werden nog enkele klokken toegevoegd door Severinus Van Aerschodt.

In 1905 voerde M. Gonthier herstellingswerken uit. De beiaard telde toen 32 klokken en 6 luidklokken. In 1914 werd de beiaard samen met de hele kerk in puin gelegd. Gedurende 21 jaar was er geen beiaard meer. Wel werden er in de Sint-Nicolaaskerk nieuwe luidklokken gehangen in 1925 van G. Slegers-Causard. Vier luidklokken werden opgeëist in WOII tijdens de klokkenroof, de kleinste mocht blijven hangen als luidklok.

Reeds in 1923 werd besloten om een nieuwe beiaard aan te schaffen en onderhandelingen aan te knopen met Jef Denijn. Pas in maart 1935 werd dit besluit in praktijk omgezet en kwam de firma Michaux van Brussel kijken waar een nieuwe beiaard zou kunnen gehangen worden. Ook werd onderhandeld over de vereffening van oorlogsschade bij het Ministerie om een vergoeding te krijgen voor de beiaard. Op 26/4/1935 werd een beiaard besteld aan de prijs van 112.000 BEF. Michaux werkte samen met Marcel Michiels Jr., die uiteindelijk de klokken goot.

Op 9 oktober woonde de stadssecretaris de keuring van de beiaard bij door Jef Denijn. De beiaard werd volledig opgesteld in de werkhuizen van Somers in de Lange Nieuwstraat en beurtelings bespeeld door Jef Denijn en Staf Nees. Alles werd in orde bevonden en Jef Denijn leverde een getuigschrift waaruit de “hogere hoedanigheid” van de klokken, trommel en klavier moest blijken. Desiré Somers bezorgde het klavier en de trommel. Het uurwerk kwam waarschijnlijk van Edward Michiels uit Mechelen.

De officiële receptie van de beiaard had plaats op zondag 27 oktober en Jef Denijn speelde op de beiaard. Ook Staf Nees zou komen met enkele leerlingen van de beiaardschool. In 1945 werd Jozef Vanblaere officieel tot stadsbeiaardier benoemd. Hij was reeds officieus beiaardier sinds 1938. Hij ging op pensioen op 1 januari 2001. Hij werd opgevolgd door Wim Berteloot.

Bij de inrichting van een nieuwe beiaard, werd een trommeltje geleverd voor 40 hamers, met stiften reeds aangebracht voor de melodieën “Dan mocht de beiaard spelen” en “Het loze vissertje”. De trommel werd nooit verstoken omdat er geen extra toonstiften waren geleverd en het stadsbestuur geen geld wilde besteden aan nieuwe. In 1986 voerde Clock-o-matic een restauratie uit. Het klavier uit 1935 bleef behouden, de hamers van het automatisch spel werden vervangen door elektromagnetische hamers, gestuurd door een ‘Cariomat 2000’ speelcomputer. De oude trommel en het uurwerk, die oorspronkelijk achter het klavier stonden, werden buiten werking gesteld en enkele verdiepingen lager opgesteld. De melodieën werden ingespeeld door Jozef Vanblaere en sindsdien niet meer vervangen.